ریخت شناسی الگوی قرآنی ابتلای انبیا؛ تحلیل داستان ابراهیم (ع)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

برابر رویکرد قرآن کریم حیات انسانی آمیخته با آزمون است و تعالی و تکامل انسانی، رابطه‌ای متقابل با آن دارد. پیامبران اسوه‌های عینی ابتلائات الهی هستند و هوشمندانه در قرآن گزینش و گزارش شده‌اند. مسئله اصلی این پژوهش ترسیم الگوی وحیانی ابتلای انبیا و تحلیل مؤلفه‌های آن با تأکید بر داستان حضرت ابراهیم (ع) در قرآن است. محورهای اصلی پژوهش، تبیین چیستی ابتلا و مؤلفه‌های آن، تحلیل آزمون‌های اصلی حضرت ابراهیم (ع) و تطبیق آن با مؤلفه‌های ابتلای قرآنی است. برآیند این پژوهش عرضه الگوی ابتلاپژوهی به مثابه روش بازیابی ابتلائات پیامبران در قرآن است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Morphology of Qur'anic Pattern of Prophets` Trials: Case Analysis of Abraham (a)

نویسندگان [English]

  • Ali Rad 1
  • Parisa Ataii 2
چکیده [English]

According to the Holy Qur'an, human life is intermingled with trials, having a mutual relationship with man's perfection and elevation. As objective models of Divine trials, prophets are chosen and reported intelligently in the Qur'an. The central issue in this research is to draw a revealed pattern of the trial of prophets and analyze its components, emphasizing on the story of Abraham (a) in the Qur'an. The main axes of the research are as follow: clarifying what trial as well as its components is; analyzing the main trials of Abraham; and comparing them to the components of the Qur'anic trials. As a result, this research represents a model for a research on trial as a method for prophets` trials, as come in the Quran, to be well understood.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tradition of Trial
  • Trials of Prophets
  • Abraham Trials
  • Words
  • Quranic Components of Trial
قرآن کریم (1418ق‏)، ترجمه: محمدمهدی فولادوند، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی‏، چاپ سوم.
ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد (1367)، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، تصحیح: محمود محمد طناحی، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم، ج1.
ابن عاشور، محمد بن طاهر (بی­تا)، التحریر والتنویر، بی­جا: بی­نا، ج1، 2، 19.
ابن عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب (1422)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق: عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی، ج1.
ابن فارس، أحمد (1404)، معجم مقاییس اللغة، تصحیح: عبد السلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، ج1.
ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو (1419)، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: محمد حسین شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة؛ منشورات محمدعلی بیضون، ج1.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414)، لسان العرب، تصحیح: جمال الدین میردامادی، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دار صادر، الطبعة الثالثة، ج14.
ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف (1420)، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق: صدقی محمد جمیل، بیروت: دار الفکر، ج1.
ازهری، محمد بن احمد (بی­تا)، تهذیب اللغة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ج15.
امین، نصرت (1361)، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران: نهضت زنان مسلمان، ج2 و 9.
آصفی، محمدمهدی (1385)، در آینه وحی، ترجمه: فریدالدین فرید عصر، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ دوم، ج4.
آلوسی، محمود (1415)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: علی عبدالباری عطیه، بیروت: انتشارات دار الکتب العلمیة، ج1، 2، 4، 10.
بیضاوی، عبدالله بن عمر (1418)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، تحقیق: محمد عبدالرحمن المرعشلی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج1.
ثعلبی نیشابوری، احمد بن ابراهیم (1422)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ج1.
جمعی از محققان تحت اشراف جعفر سبحانی (1390)، دانش­نامه کلام اسلامی، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ دوم، ج1.
جوادی آملی، عبدالله (1387)، ادب فنای مقربان، قم: اسراء، ج8.
جوادی آملی، عبدالله (1389)، تسنیم، تحقیق: عبدالکریم عابدینی، قم: اسراء، چاپ دوم، ج6 و 7.
حمیری، عبدالله بن جعفر (1413)، قرب الإسناد، تصحیح: مؤسسة آل البیت، قم: مؤسسة آل البیت.
دغیم، سمیح (2001)، موسوعة مصطلحات الامام فخر الدین الرازی، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412)، مفردات ألفاظ القرآن، تصحیح: صفوان عدنان داوودی، بیروت: دار القلم - الدار الشامیة.
رشید رضا، محمد (1366)، المنار، قاهره: بی­نا، چاپ دوم، ج1.
زحیلی، وهبة بن مصطفی (1418)، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة والمنهج، بیروت: دار الفکر المعاصر، چاپ دوم، ج1.
زمخشری، محمود بن عمر (1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ سوم، ج1.
سبحانی، جعفر (1382)، منشور جاوید، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ دوم، ج11.
سید بن قطب بن ابراهیم بن حسین شاذلی (1412)، فی ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق، الطبعة السابع عشر، ج1، 4، 15.
شریعتی، محمدتقی (1351)، خلافت و ولایت از نظر قرآن و سنت، تهران: حسینیه ارشاد، چاپ دوم.
شهید ثانی، زین الدین بن علی (بی­تا)، مُسکن الفؤاد عند فقد الأحبّة و الأولاد، قم: بصیرتی.
شوکانی، محمد بن علی (1414)، فتح القدیر، دمشق/ بیروت: دار الکلم الطیب، ج1 و 4.
صادقی تهرانی، محمد (1365)، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن والسنة، قم: فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، ج2، 22، 26.
صالحی­منش، محمد (1386)، طلوع جاودان؛ پژوهشی درباره زندگانی حضرت ابراهیم (ع)، قم: بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)، چاپ دوم.
صدر، محمد باقر (1406)، دروس فی علم الاصول، بیروت: نشر دار الکتاب اللبنانی، الطبعة الثانیة، ج1.
طباطبایی، محمد حسین (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ پنجم، ج1، 2، 7، 15، 16، 18.
طبرسی، احمد بن علی (1403)، الإحتجاج علی أهل اللجاج، تصحیح: محمدباقر خرسان، مشهد: نشر مرتضی، ج1.
طبرسی، فضل بن حسن (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: با مقدمه محمدجواد بلاغی، تهران: ناصر خسرو، چاپ سوم، ج1، 2، 4، 7، 8.
طبری، ابوجعفر محمد ابن جریر (1412)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
طوسی، محمد بن حسن (بی­تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیر عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج1، 4، 8، 9.
فخر رازی، محمد بن عمر (1420)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الثالثة، ج4، 21، 27.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409)، کتاب العین، قم: نشر هجرت، چاپ دوم، ج8.
فضل­الله، محمدحسین (1419)، تفسیر من وحی القرآن، بیروت: دار الملاک للطباعة والنشر، چاپ دوم، ج17.
فیومی، احمد بن محمد (1414)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: دار الهجرة، چاپ دوم، ج2.
قرطبی، محمد بن احمد (1364)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو، ج2، 14، 16.
قطب­الدین راوندی، سعید بن هبة الله (1407)، الدعوات، قم: مدرسه امام مهدی (ع).
قمی، علی بن ابراهیم (1367)، تفسیر قمی، تحقیق: سید طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتاب، چاپ چهارم.
کاشی، عبدالرزاق بن جلال الدین (1377)، ترجمه اصطلاحات الصوفیه یا فرهنگ اصطلاحات عرفان و تصوف، ترجمه: محمد خواجوی، تهران: مولا، چاپ دوم، ج2.
کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1429)، الکافی، قم: دار الحدیث، ج3، 4، 8، 15.
کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1369)، اصول الکافی، ترجمه: سید جواد مصطفوی، تهران: کتاب فروشی علمیه اسلامیه، ج3.
مترجمان (1377)، تفسیر هدایت، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی، ج11.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1403)، بحار الأنوار الجامعة لدرر اخبار الائمه الاطهار، تصحیح: جمعی از محققان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، الطبعة الثانیة، ج11، 12، 25.
محمدی ری­شهری، محمد (1390)، دانش­نامه قرآن و حدیث، قم: مؤسسه علمی- فرهنگی دارالحدیث، ج15.
مشهدی، محمد بن محمدرضا (1368)، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق: حسین درگاهی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، ج9.
مصطفوی، حسن (1368)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج1.
مفید، محمد بن محمد (1413)، الأمالی، تصحیح: حسین استادولی و علی­اکبر غفاری، قم: کنگره شیخ مفید.
مکارم شیرازی، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة، ج1.
موسوی سبزواری، عبد الاعلی (1409)، مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، بیروت: انتشارات اهل بیت (ع)، چاپ دوم، ج2 و 4.
یوسفی مقدم، محمد صادق (1386)، «امتحان»، در:دائرة المعارف قرآن کریم، قم: بوستان کتاب؛ مرکز فرهنگ و معارف قرآن، چاپ دوم، ج4.
مرکز علوم وحیانی اسراء، www.esra.ir