ناکارآمدی «معرفت عرفانی منهای شریعت» از نگاه انسان شناسی اسلامی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس

2 طلبه سطح سه حوزه علمیه قم

3 دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس تهران

10.22034/ra.2021.541815.2717

چکیده

برخی از عارف نمایان، پایبندی به احکام و آداب و مناسک خاصّ را در نیل به کمالات عرفانی غیرضروری برشمرده، بلکه با استناد به برخی آیات قرآنی به مخالفت با لزوم شریعت برخاسته است، پژوهش حاضر  در مقام از دفاع از عرفان راستین و با استناد به دلایل عقلی برون دینی و دلایل نقلی و آیات قرآنی به نقد عرفان منهای شرعت پرداخته و به این نتیجه رسیده است که برای رسیدن به معرفت عرفانی، التزام به شرایع عملی ضروری بوده و دلایل مورد استناد مدعیان عرفان‌های شریعت گریز، سست  و نادرست است. روش این نوشتار  در گردآوری داده‌ها، کتابخانه‌ای و در تجزیه‌وتحلیل مطالب، شیوه تحلیلی انتقادی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Deficiency of ” Mystical Knowledge without Divine Law” in the View of Islamic Anthropology

نویسندگان [English]

  • Kavous Rouhi Berandagh 1
  • Ebrahim Faraji 2
  • Seyyed Mohammad Bagher Ebadi 3
1 Associate Professor in Department of Quran and Tradition, Tarbiat Modares University
2 Gradute Student in Hoze Elmiyeh Qom
3 PhD Candidate of Quran and Tradition, Tarbiat Modares University
چکیده [English]

A number of mystics believe that in the mystical evolution some particular rituals, manners, and religious commandments are not necessary. They also rely on some Quranic verses to defend their position against divine law. The current research has used rational evidence outside the religion, scriptural evidence, and Quranic verses to criticize mysticism without divine law and support true mysticism.  It is concluded that adherence to divine rules is a necessary prerequisite for obtaining mystical knowledge. It was also found that the reasons submitted by advocates of mysticism without divine law are incorrect and groundless. Library note-taking is used to collect data. Also, critical analysis is used to interpret data.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mystical Knowledge
  • Divine Law
  • Mysticism without divine law
  • Moses and Khidr
  • Monasticism
  • the State of Certainty

مراجع

  • قرآن کریم.
  • آقا سنجری، حسین، سنجری، زهرا (1389)، نقش شریعت در سیر کمال انسان، پژوهش‌های فلسفی - کلامی، 12(1-2)، 203-226.
  • آقا نوری، علی (1382)، سقوط تکالیف شرعی از دیدگاه عارفان و امام خمینی8، مجموعه آثار کنگره اندیشه‌های اخلاقی ـ عرفانی امام خمینی8 - جلد 7مقالات عرفانی، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی8.
  • آلوسی، سید محمود (1415ه ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • آملى، سید حیدر (1367)، المقدمات من کتاب نص النصوص، تهران: انتشارات طوس، چاپ دوم.
  • ــــــــــ (1382)، أنوار الحقیقه و أطوار الطریقه و أسرار الشریعه، قم: نور على نور.
  • ــــــــــ (1422 ق)، تفسیر المحیط الأعظم، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد، سوم.
  • ــــــــــ (1428)، تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخظم فی تأویل کتاب‌الله العزیز المحکم، تحقیق: السید محسن الموسوی التبریزی، مؤسسه فرهنگى و نشر نور علی نور، چاپ چهارم.
  • ابن ترکه، صائن الدین علی بن محمد ترکه (1378ه ش)، شرح فصوص‌الحکم، قم: بیدار.
  • ابن‌سینا، شیخ‌الرئیس (بی­تا)، الاشارات و التنبیهات، ناشر: نشر البلاغه.
  • ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (1404 ق)، تحف‌العقول، محقق: غفاری، علی‌اکبر، قم: جامعه مدرسین.
  • ابن عربی، محیی الدین (بی‌تا)، فتوحات مکیه، بیروت: دار احیاءالتراث.
  • ـــــــــــــ (1422 ق)، تفسیر ابن عربى (تأویلات عبدالرزاق)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  • ـــــــــــــ (1421 ق)‏‏، مجموعه رسائل ابن عربى، بیروت: دار المحجه البیضاء.
  • ابن‏ عطیه، عبدالحق بن غالب (1422 ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • ابن فارس، زکریا (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، تحقیق: عبدالسلام، محمد هارون، قم: مکتبه الإعلام الإسلامی.
  • ابن‏عاشور، محمدطاهر (1420 ق)، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
  • ابن‏کثیر، اسماعیل بن عمر (1419 ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • احسائی، ابن ابی جمهور (1403ق)، عوالی اللئالی، تحقیق: حاج‌آقا مجتبی عراقی، بیجا: بی نا، اول.
  • انصاری، خواجه عبدالله (1417ق)، منازل السائرین، قم: دارالعلم.
  • ایوب، سعید (بی­تا)، ابتلائات الإمم فی الطریق المسیح الدجال و المهدی المنتظر الیهودیة و المسیحیة و الإسلام، نجف: مکتبة مرکز الأبحاث العقائدیة.
  • بحرالعلوم، مهدی (1415 ق‏)،‏ رساله سیروسلوک (تحفه الملوک فى السیر و السلوک)، محقق: علامه سید محمدحسین تهرانى‏، مشهد: انتشارات علامه طباطبایى.
  • بلاغی، شیخ محمدجواد (1414 - 1993 م)، الرحله المدرسیه، بیروت: دار الزهراء للطباعة و النشر و التوزیع، دوم.
  • تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد (1410 ق)، غرر الحکم و درر الکلم‌، محقق: رجائى، مهدى‌ قم: دار الکتاب الإسلامی.‌
  • جامى، عبدالرحمن (1375)،‏ نفحات الأنس‏، محقق: محمود عابدى‏، تهران: انتشارات اطلاعات‏.
  • جوکار، نجف، زنده بودی، حسین، (1398)، نگاهی به نقد خودپالایشی عرفا و بی‌التزامی به شرع، ادب فارسی، 9(1)، 1-19.
  • جوهری، اسماعیل بن حماد (بی­تا)، الصحاح تاج اللغه و الصحاح العربیه، بیروت: دار العلم للملایین.
  • حسنی رازی، مرتضی بن داعی (منسوب به او) (1364ش)، تبصره العوام فی معرفه مقامات الانام، تصحیح: اقبال، عباس، تهران: اساطیر.
  • حلی، حسن بن یوسف (1407 ق)، نهج الحق و کشف الصدق، قم: دارالهجره.
  • حوراء، خواجه عبدالله مغربی (1363)، رساله نور وحدت چاپ شده در ضمن ‏مجموعه رسائل عوارف المعارف، محقق: على اکبر نورى زاده‏، شیراز: کتابخانه احمدى شیراز. ‏
  • خمینى، روح الله (1376)، مصباح الهدایه إلى الخلافه و الولایه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ سوم.
  • خوارزمى، تاج الدین حسین (1379)، شرح فصوص الحکم (خوارزمى/آملى)، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، چاپ دوم.
  • رازی، فخرالدین محمد بن عمر (1420ق)، مفاتیح‌الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • رحیمى، نرگس و صالحى، صغرى (1391)، عرفان حقیقى و عرفان‌های کاذب، نشریه معرفت، 21 (177)، 101-118.
  • رمضانی، حسن (1393)، بررسی مسئله «ظهور حقایق و بطلان شرایع» در عرفان اسلامی، حکمت اسلامی، 1(1)، 73-98.
  • رودگر، محمدجواد (1390)، شناخت‌های لازم در سلوک عملی با نظر به آرای علامه جوادی آملی، دوفصلنامه علمی پژوهشی حکمت اسرا، 3(2)، 107-136.
  • روزبهان بقلى، روزبهان بن ابى‏نصر (2008م)، عرائس البیان فى حقائق القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیة.
  • زمخشری، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتب العربی.
  • سبحانی، جعفر (بی­تا)،‏ قواعد العقائد، بی­جا.
  • سجادى، سید جعفر (1379)، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانى، تهران: انتشارات طهورى، پنجم.
  • سلیمانیان، حمیدرضا، (1394)، در نسبتِ شریعت و عرفان، نشریه نثر پژوهی ادب فارسی، 18(38)، 185-204.
  • سیوطی، جلال­الدین عبدالرحمن بن ابی­بکر (1421 ق)، الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق: زمرلی، فواز احمد، بیروت: دارالکتاب العربی.
  • شلبی، أحمد (1972 م)، مقارنه الأدیان، أدیان الهند، القاهره: مکتبه النهضه المصریة، چاپ سوم.
  • ــــــــــ (1973 م)، مقارنه الأدیان، المسیحیة، القاهرة: مکتبه النهضه المصریه، چاپ چهارم.
  • شیخ الاسلامی علی، تاجیک ابوالفضل (۱۳۹۵)، عرفان شریعت: از تعارض تا گفتگو گونه‌شناسی ارتباط میان عرفان و شریعت، پژوهش‌نامه عرفان، ۰ (۱۵):۵۱-۷۳.
  • شیرازی یثربی، سید یحیی (1382)، سقوط تکلیف در عرفان اسلامی، مجموعه آثار کنگره اندیشه­های اخلاقی - عرفانی امام خمینی8 - جلد 15، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی8.
  • صادقى تهرانى، محمد (1406 ق)، الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه، قم: فرهنگ اسلامى.
  • صائن الدین على بن ترکه (1378)، شرح فصوص‌الحکم (ابن ترکه)، قم: انتشارات بیدار.
  • صدرالدین شیرازی، محمد (1422 - 1380ش)، المبدأ و المعاد، تحقیق: قدمه و صححه: الأستاذ السید جلال الدین الآشتیانی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم.
  • طباطبایی، محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه­ی مدرسین حوزه علمیه قم.
  • طباطبایى، محمد حسین (1387، مجموعه رسائل، قم: نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  • طبرسی، فضل بن حسن (1372 ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
  • ــــــــــــ (1412 ق‏)،‏ تفسیر جوامع الجامع‏، مصحح: گرجى، ابوالقاسم‏، قم: حوزه علمیه قم، اول.
  • طبرسى، احمد بن على (1403 ق)، الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضى.
  • طبرى آملى صغیر، محمد بن جریر بن رستم‏ (1413 ق‏)، دلائل الإمامه (ط- الحدیثه)، قم: الدراسات الإسلامیه مؤسسه البعثه، ‏‏.
  • طبرى، محمد بن جریر (1412 ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
  • طوسی، محمد بن حسن (بی­تا)، التبیان فی تفسیرالقرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • طوسى، ‏خواجة نصیر الدین (بی­تا)، تلخیص المحصل، ناشر: دار الاضواء.
  • ــــــــــ (1405 ق‏)، رسائل خواجه نصیر الدین طوسى‏، بیروت: دار الاضواء، چاپ دوم.
  • عاملى، ‏سید محسن امین (بی تا)، أعیان الشیعه، بی­جا.
  • عطار نیشابورى، فرید الدین (1386)، تذکرۀ الأولیاء، محقق: محمد استعلامى‏، تهران‏: انتشارات زوار.
  • عین القضات همدانى (1377)، نامه­هاى عین القضات‏، محقق: علینقى منزوى، و عفیف عسیران‏، تهران: انتشارات اساطیر.
  • غزالی، ابوحامد (بی­تا)، احیاء علوم الدین، بیروت: دارالکتاب العربی.
  • ــــــــــ (1383)،‏ کیمیاى سعادت، محقق: حسین خدیو جم‏، تهران‏: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.
  • فارابی، ابونصر محمد (1410ق)، المنطقیات للفارابی، تحقیق: دانش پژوه، محمد تقی، قم: کتابخانه‌ آیت‌الله مرعشی نجفی.
  • فضل‌الله، محمدحسین (1419 ق)، من وحى القرآن، بیروت: دار الملاک.
  • فیّاض، محمد اسحاق (1382ش-1424ق)، المباحث الأصولیة، ناشر دفتر مؤلف.
  • فیومی، احمد بن محمد (بی­تا)، المصباح المنیر، قم: دارالهجره، چاپ دوم.
  • فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى‏ (1415 ق)، تفسیر الصافی، ‏مقدمه و تصحیح: اعلمى، حسین‏، تهران‏: ‏مکتبه الصدر، چاپ دوم.
  • ــــــــــ (1406 ق)، الوافی، کتابخانه امام أمیر المؤمنین على?، اصفهان.
  • قاسانى، ‏عبد الرزاق (1385)، شرح منازل السائرین (القاسانى)، محقق: محسن بیدار فر، قم‏: انتشارات بیدار.
  • قاسانى، عبد الرزاق (1426 ق)، کشف الوجوه الغر لمعانى نظم الدر، بیروت: دار الکتب العلمیه.
  • قرطبى، محمد بن احمد (1364 ش)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصر خسرو.
  • قشیرى، ابوالقاسم عبد الکریم؛ عثمانى، ابوعلى (1374)، رساله قشیریه (ترجمه)، محقق: بدیع الزمان فروزانفر، تهران: نشر علمى و فرهنگى‏.
  • قمی، عباس (1414 ق)، سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار، قم: اسوه.
  • قونوی، صدر الدین (1374)، مفتاح الغیب (مصباح الأنس)، تهران: انتشارات مولى.
  • قیصرى، داود (1375)، شرح فصوص الحکم (القیصرى)، تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى.
  • لیثى واسطى، على بن محمد (1376 ش‏)، عیون الحکم و المواعظ (للیثی)، محقق: حسنى بیرجندى، حسین‏، قم‏: دارالحدیث. ‏
  • مازندرانی، محمد صالح بن احمد (1382 ق)، شرح الکافی-الاصول و الروضه، محقق: شعرانی، ابوالحسن، تهران: مکتب الاسلامیه.
  • مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى (1403 ق)، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم.
  • مظاهری، عبدالرضا (1380)، اسقاط تکلیف در عرفان اسلامی، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
  • ــــــــــ (1392)، چگونگی پیوند شریعت با طریقت و حقیقت از طریق آیات و روایات، سراج منیر، 4(13)، 87-104.
  • مغنیه، محمد جواد (بی­تا)، نظرات فی التصوف و الکرامات، بیروت: منشورات المکتبه الأهلیه.
  • مقرب سید بیگلو، وحیده (1397)، پایان نامه «التزام عملی به شریعت در عرفان اسلامی و عرفان­های نو ظهور»، اردبیل: دانشگاه محقق اردبیلی.
  • مکارم شیرازى، ناصر (1371 ش)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  • ــــــــــ (بی­تا)، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، بی­جا.
  • موسویان سید محمد، کلانتری ابراهیم (۱۳۹۱)، نقد و بررسی دیدگاه پائولو کوئلیو درباره ایمان و شریعت، اندیشه نوین دینی، ۸ (۳۱): ۲۳-۴۰ .
  • موسی زرقی، سمیرا خالقی و مهناز قلعه‌نویی (1397)، بررسی تأثیر پیدایش عرفان‌های کاذب و نوظهور بر عرفان‌های اسلامی، روان‌شناسی، علوم اجتماعی و علوم تربیتی، 2(4)، 11-26
  • مهدوی آزاد بنی، رمضان، حق جو، سیاوش، رضازاده، مصطفی (1395)، بررسی اختلافات و اشتراکات تفاسیر عرفانی فریقین ذیل داستان حضرت موسی? و خضر?، مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت)، 11(44)، 67-80.
  • الندوة العالمیه للشباب الإسلامی (1409)، الموسوعه المیسرة فی الأدیان و المذاهب و الأحزاب المعاصرة، الریاض.
  • نوروزی اصغر (1392)، نسبت تصوف و عرفان با تشیع و خاستگاه شیعی عرفان از منظر علامه طباطبایی، حکمت عرفانی 2 (6)، 25- 42 .6
  • ولیعی ابرقویی، احمد، محمدی، عبدالله (1397)، نقد روش‏شناسی عرفانی مکتب حلقه،مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، (74)22، 127-151.
  • هدایت‏، رضا قلى خان (1385)، تذکرۀ ریاض العارفین، محقق: ابوالقاسم رادفر؛ گیتا اشدیرى، تهران‏: پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى.
  • هینلز، جان ر (1385)، راهنمای ادیان زنده، ترجمه دکتر عبدالرحیم گواهی، قم: نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  • یثربی سید یحیی (1384)، جایگاه شریعت در قلمرو عرفان، کتاب نقد، 35، 93-128.
  • ـــــــــــــــ (1386)، عرفان و شریعت،تهران: کانون اندیشه جوان.
  • یوسف ثانی، سید محمود، رادی میبدی، فاطمه (1397)، بررسی عوامل مؤثر در حصول غایت سلوک عرفانی با رویکردی بر آرای امام خمینی8، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، 18(66)، 131-158.
انسان پژوهی دینی
دوره 19، شماره 47
علمی پژوهشی
شهریور 1401
صفحه 147-165

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار