شناسایی مؤلفه‌های آموزش تفکر فلسفی در «کتاب العلم» و «کتاب التفکر» از احیاء علوم الدین غزالی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشیار گروه حکمت و کلام، دانشکده الهیات و ادیان، دانشگاه شهید بهشتی، تهران

3 استادیار گروه پژوهشی فلسفه برای کودکان و نوجوانان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

10.22034/ra.2023.555756.2786

چکیده

هدف این پژوهش پرداختن به مسئله آموزش تفکر فلسفی و یافتن مؤلفه‌های آن در «کتاب العلم» و «کتاب التفکر» از احیاء علوم الدین غزالی است. یافته‌های حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای، حاکی از این است که غزالی بر خلاف تصور رایج، تفکر فلسفی را که برخاسته از روحیه کاوشگری و جستجو است و با مهارت‌هایی چون استدلال، تجزیه، ترکیب و استنتاج آمیخته است قبول دارد و در «کتاب العلم» و «کتاب التفکر»، شرایطی را برای تعلیم و تعلّم برشمرده که می‌تواند به تقویت این نوع تفکر بینجامد و برای کسب معارفی که به طور مستقیم و مشارکتی حاصل می‌شود بسیار کارآمد باشد. از طبقه‌بندی مجموعة شرایط ذکر شده، سه دسته مهارت‌های فکری و درون فردی، مهارت‌های بین فردی یا تعاملی و مهارت‌های کاوشگرانه، و چند مؤلفه اصلی «گفت‌وگو»، «تعامل»، «کندوکاو»، «روابط بین فردی»، «ارتباط مؤثر»، «همدلی»، «حمایتگری» و «خود اصلاحی»، برای آموزش تفکر فلسفی شناسایی شده‌اند. بازشناسی این مؤلفه‌ها و قراردادن آن‌ها در کنار برنامه‌های نو طراحی‌شده آموزشی، ابعاد ناگفته و نادیده آرای اندیشمندان مسلمان در خصوص تعلیم‌وتربیت را برای طراحان برنامه‌های درسی نمودار می‌کند و سبب می‌شود ایشان بتوانند آن‌ها را در ساختار برنامه‌های درسی نوین جای دهند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identifying the Components of Teaching Philosophical Thought in “Kitab al-Elm” and “Kitab al-Tafakur” from Al-Ghazali’s Ahya ul-Olum al-Din

نویسندگان [English]

  • Zohre Khosravi 1
  • Mitra (Zahra) Poursina 2
  • Saeed Naji 3
1 M.A in Islamic Philosophy and Theology. Shahid Beheshti University
2 Associate Professor of Islamic Philosophy and Theology. Shahid Beheshti University
3 Assistant Professor of the Department of Philosophy for Children and Adolescents, Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

The current research is intended to study the issue of teaching philosophical thought and identify its components in “Kitab al-Elm” and “Kitab al-Tafakur” from Ghazali’s Ahya ul-Olum al-Din. The data are collected through note-taking from related resources and analyzed through the descriptive-analytical method. It was found that, contrary to the popular assumption, Ghazali accepts the philosophical thought that is rooted in examination and research and is blended with skills such as reasoning, analysis, synthesis, and deduction. Therefore, in “Kitab al-Elm” and “Kitab al-Tafakur” this scholar has offered some conditions for teaching and learning which endorse the aforesaid stance and is proved efficient in acquiring those types of knowledge that are explicitly or cooperatively obtained. Classifying these conditions revealed that three categories of mental and intrapersonal skills, interpersonal or interactive skills and inquiry-based skills as well as some major components involving “dialogue”, “interaction”, “inquiry”, “interpersonal relationship”, “effective relationship”, “sympathy”, “scaffolding” and “self-correction” are involved in teaching philosophical thought. Identifying these components and blending them with newly developed curriculums, paves the way for employing them in new education and syllabus and uncovers the hidden capacities inherent in the views of Muslim scholars about education.    

کلیدواژه‌ها [English]

  • Teaching
  • Philosophical Thought
  • Ghazali
  • Ahya ul-Olum al-Din
  • Kitab al-Elm
  • Kitab al-Tafakur
  • آقا زاده، محرم (1386)، راهنمای روش‌های نوین تدریس، تهران: آییژ.
  • ابن رشد، محمد بن احمد (1964)، تهافت التهافت، تحقیق: سلیمان دنیا، بیروت: دارالمعارف.
  • اسپلیتر، جی لورنس و آن مارگارت شارپ (1396)، چگونه بهتر اندیشیدن را آموزش دهیم، ترجمه ناهید حجازی، تهران: پژواک فرزان.
  • اسمیت، فیلیپ ژ و گوردون هولفیش (1371)، تفکر منطقی (روش تعلیم و تربیت)، ترجمه علی شریعتمداری، تهران: سمت.
  • پورسینا، زهرا (میترا) (1396)، تأثیر گناه بر معرفت با تکیه بر آرای امام محمد غزالی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  • ــــــــــــــــ (1391)، «تحلیل مبانی معرفتی نظریه حسن و قبح شرعی غزالی»، مجله فلسفه و کلام اسلامی، سال 45، شماره1، صص27-55.
  • حسین آبادی، کاوه (1397)، چگونه دانش‌آموز خلاق می‌شود، creative-student.ir.
  • سهیلی ارشدی، فرخ و همکاران (1390)، استفاده از روش‌های تدریس معلم محور، چالش مهم در وضعیت فعلی آموزش در کشور، http:// www. Civilica.com/Paper-INCE01-INCE01-008html، ص1-7.
  • شعاری نژاد، علی اکبر (1352)، روانشناسی عمومی، تهران: دانشگاه سپاهیان انقلاب اسلامی.
  • شعبانی، حسن (1396)، روش تدریس پیشرفته (آموزش مهارت­ها و راهبردهای تفکر)، تهران: سمت.
  • صفوی، امان‌الله (1382)، روش‌ها، فنون و الگوهای تدریس، تهران: سمت.
  • غزالی، ابوحامد محمد (1386)، احیاء علوم الدین، ترجمه مؤید الدین خوارزمی؛ به کوشش حسین خدیوجم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  • ــــــــــــــــ (1382)، تهافت الفلاسفه، مصحح سلیمان دنیا، ترجمه علی اصغر حلبی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • ــــــــــــــــ (1387)، مقاصد الفلاسفه، ترجمه محمد خزائلی، تهران: انتشارات جامی.
  • ــــــــــــــــ (1961)، مقاصد الفلاسفه، تحقیق سلیمان دنیا، بیروت: دارالمعارف مصر.
  • ــــــــــــــــ (1392)، مکاتیب فارسی، به اهتمام و حواشی مهدی قربانیان، تهران: بصیرت.
  • ــــــــــــــــ (بی­تا)، معارج القدس فی مدارج معرفة النفس؛ Ketabnak. Com.
  • ــــــــــــــــ (1426ق)، احیاء علوم الدین، لبنان: نشر دار ابن حزم.
  • ــــــــــــــــ (1380ش)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  • ــــــــــــــــ (1416ق)، مجموعه رسائل، «الجام العوام عن علم الکلام»، بیروت: دارالفکر.
  • ــــــــــــــــ (1416ق)، مجموعه رسائل، «القسطاس المستقیم»، بیروت: دارالفکر.
  • ــــــــــــــــ (1374)، میزان العمل، ترجمه: علی اکبر کسمایی، تهران: سروش.
  • ــــــــــــــــ (1389 الف)، المنقذ من الضلال، ترجمه سید ناصر طباطبایی، تهران: مولی.
  • ــــــــــــــــ (1389 ب)، مشکاه الانوار، ترجمه ناصر طباطبایی، تهران: مولی.
  • ــــــــــــــــ (1364)، ایها الولد، ترجمه: باقر غباری، تهران: جهاد دانشگاهی.
  • قاسم زاده، جواد و سجاد مجرد مغانلو، (1395)، راه‌های پرورش مهارت‌های تفکر انتقادی در دانش‌آموزان، کنفرانس ملی دانش و فناوری روانشناسی، علوم تربیتی و جامع روانشناسی، تهران: مؤسسه برگزار کننده همایش­های توسعه محور دانش و فناوری سام ایرانیان، ص1-8.
  • کریل، جان (1393). بیایید فلسفه بورزیم، ترجمه محمد کیوانفر، تهران: دانشگاه ادیان و مذاهب.
  • لیپمن، متیو؛ آن مارگارت شارپ و فردریک اسکانیان (1395)، فلسفه در کلاس درس، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • مایرز، چت (1380)، آموزش تفکر انتقادی، ترجمه خدایار ابیلی، تهران: سمت.
  • محمدی باغملایی، حیدر (1395)، طراحی تدریس برای یادگیری (راهبردها، روش‌ها و فنون تدریس)، تهران: رشد.
  • مهرداد، حسین (1382)، هنر تدریس (الگوها، روش‌ها، فنون و راهبردهای تدریس)، تهران: روان.
  • معجز، نسیم؛ الناز قربانی و عظیمه رحیمی، (2017م). تفاوت‌های فردی در یادگیری و آموزش، اولین کنفرانس بین­المللی علوم اجتماع، تربیتی علوم انسانی و روانشناسی، ص1-13.
  • واتنبرگ، توماس‌ای (1390)، ایده‌های بزرگ برای بچه‌های کوچک، ترجمه نسرین ابراهیمی لویه، تهران: شهرتاش.
  • ناجی، سعید (1389)، کندوکاو فلسفی برای کودکان و نوجوانان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • Griffel, Frank (2009), Al-Ghazali s Philosophical Theology, London: Oxford University Press.
  • Treiger, Alexander (2012), Inspired Knowledge in Islamic Thought, Al-Ghazali s Theory of Mystical.
  • Lipman, Matthew (2003), Thinking IN Education, The University of Cambridge.
  •