حق حیات و سلب آن از منظر اسلام و حقوق بین‌الملل بشر با تأکید بر عملیات انتحاری

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی (ره)

2 دانشیار گروه حقوق، دانشگاه اصفهان

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق، مجتمع آموزش عالی شهید محلاتی(ره).

چکیده

حق حیات و ممنوع‌بودن سلب آن، در اسلام و اسناد بین‌المللی حقوق بشر پذیرفته شده است، گرچه به‌ دلیل وجود مبانی نظری متفاوت، تفاسیر مختلفی در این باره دیده می‌شود. از دیدگاه اسلام، حق حیات، حقی الهی است که به بشر عطا شده و انسان‌ها به حفظ آن مکلف‌اند. حفظ نفس از مقاصد شریعت است و محروم‌کردن انسان‌ها از این موهبت الهی، اگر به ناحق صورت پذیرد، حرام است. با این ‌حال، در مسائلی نظیر جهاد، عملیات استشهادی، ایثار و ... ، به مسلمانان اجازه داده شده است حیات مادی خود را در معرض خطر قرار دهند. در این صورت سلب حیات، ارزشمند و بافضیلت قلمداد می‌شود. این در حالی است که در نگاه اسناد بین‌الملل عام حقوق بشر، حق حیات حقی بنیادین، مطلق و پایه سایر حقوق تلقی شده و سلب‌ناشدنی ‌و اعراض‌ناپذیر است. از این منظر به حیات به‌ عنوان عطای خداوندی نگریسته نمی‌شود. مطالعه موردی عملیات انتحاری در دو دیدگاه پیش‌گفته نشان می‌دهد چون انسان از موهبت حق حیات برخوردار است این نوع عملیات که عموماً علیه انسان‌های بی‌گناه است، ممنوع تلقی می‌شود. البته چون عملیات استشهادی و آزادی‌بخش در ماهیت و محتوا با عملیات انتحاری متفاوت‌اند، از این جهت مستثنا هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Islam and International Law of Human Rights on the Right for Life and Opposing It

نویسندگان [English]

  • mohsen mohammadi alamooti 1
  • Mahmoud Jalali 2
  • mahdi Shoushtari 3
1 Assistant Professor of Political Sciences – Shahid Mahallati Higher Education Institution
2 Assistant Professor of Law – University of Isfahan
3 Assistant Professor of Fiqh and Law Principles – Shahid Mahallati Higher Education Institution
چکیده [English]

The right to life and opposing it has been recognized both in Islam and in international law of human rights, though with different theoretical foundations, In Islam, the right for life is considered as a divine right gifted to humanity by God and thus all humans have a duty to protect it. According to Islam any unlawful deprivation of life is forbidden. However, Islam allows Muslims in certain circumstances such as Jihad, martyrdom operations and sacrifice of life to risk their physical lives, considering these as invaluable and great virtue. On the other hand, from the viewpoint of general international human rights documents, the right to life is a fundamental absolute human right inalienable and impossible to take it. To this view, therefore, life is not a gift of God. The study of suicide operation in both Islam and international law demonstrates that since everyone enjoys the right to life and as a suicide operation leads to killing of innocent civilian populations, it is prohibited. Of course, dying as a liberation fighter is an exception to suicide because of its different nature.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right to Life
  • human rights
  • Islam
  • Suicide Operation
  • Martyrdom Operation
  • Terrorism
-          قرآن کریم.
-          احمدی، محمدرضا (1384)، «امنیت، مفاهیم، مبانی و رویکردها»، در: فصلنامه مربیان، ش15، ص76-111.
-          اردبیلی، احمد بن محمد (1403)، مجمع الفائدة والبرهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-          باقری، شهلا؛ ملک‌شاه، آرزو (1390)، «مطالعه تطبیقی حق حیات زن از دیدگاه اسلام و غرب»، در: پژوهش‌نامه زنان، س2، ش4، ص1-22.
-          پارسانیا، حمید (1390)، «فلسفه حقوق بشر از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی»، در: فصلنامه اسراء، س3، ش7، ص129-146.
-          پورسعید، فرزاد (1389)، «تحول تروریسم در روابط بین‌الملل»، در: تحول مفاهیم در روابط بین‌الملل، به اهتمام: حمیرا مشیرزاده، نبی‌الله ابراهیمی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
-          ترابی، سید حیدر (1384)، «مقایسه دیدگاه اسلام و غرب در مبارزات آزادی‌بخش و تروریسم»، در: فصلنامه مطالعات منطقه‌ای جهان اسلام، س6، ش23، ص9-25.
-          جعفری، محمدتقی (1370)، تحقیق در نظام جهانی حقوق بشر (از دیدگاه اسلام و غرب) و تطبیق آن دو بر یکدیگر، تهران: دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی، ج110.
-          ــــــــــــــــــ (1419)، رسائل فقهی (علامه جعفری)، تهران: مؤسسه منشورات کرامت.
-          حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409)، وسائل الشیعة، قم: آل‌البیت.
-          حقیقت، سید صادق؛ میرموسوی، سید علی (1381)، مبانی حقوق بشر، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
-          حلی، حسن بن یوسف (1247)، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، قم: آل‌البیت.
-          ـــــــــــــــــــــ (بی­تا)، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة، مشهد: آل البیت.
-          خانبانی، پریسا (بی‌تا). «ضوابط حقوق بشری مبارزه با تروریسم بین‌المللی»، در: www.terror-victims.com.
-          خویی، سید ابوالقاسم (1410)، منهاج الصالحین، قم: نشر مدینة العلم.
-          خمینی، روح الله (1421ق)، کتاب الطهارة، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، ج2.
-          داور، زهرا (1373)، نهضت‌های رهایی‌بخش ملی و حقوق بین‌الملل، استاد راهنما: حسین­قلی حسینی­نژاد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق و علوم سیاسی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
-          سیم‌بر، رضا (1385)، «تطبیق تعریف تروریسم از دیدگاه برخی بازیگران مؤثر در نظام بین‌الملل»، در: فصلنامه راهبرد، ش42، ص149-167.
-          ــــــــــــ (1383)، «جامعه بین‌المللی و مواجهه با تروریسم، راهکارهای حقوقی‌سیاسی در ساختارهای یک‌جانبه و چندجانبه»، در: فصلنامه سیاست خارجی، ش70، ص325-348.
-          صدوق، محمد بن علی (1404)، من لایحضره الفقیه، قم: جامعة المدرسین، ج4.
-          طارم‌سری، مسعود؛ و دیگران (1366)، «مفهوم تجاوز در حقوق بین‌الملل»، در: مجله حقوقی بین‌المللی، ش8، ص5-52.
-          طاهری، علی‌رضا (1362)، منشئات حیات از دیدگاه علم و اسلام، مشهد: پارت‌گرافیک.
-          عاملی، محمد بن مکی (شهید اول) (1400ق)، القواعد و الفوائد، قم: انتشارات مفید، ج1.
-          عاملی جبعی، زین الدین بن علی (شهید ثانی) (1413)، مسالک الأفهام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
-          عطیه، جمال‌الدین (1424)، نحو تفعیل مقاصد الشریعة، دمشق: دار الفکر.
-          فاضل مقداد، مقداد بن عبد اللّه (1425)، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم: انتشارات مرتضوی.
-          فیرحی، داوود (1383)، «دفاع مشروع، ترور و عملیات شهادت‌طلبانه در مذهب شیعه»، در: شیعه‌شناسی، س2، ش6، ص109-126.
-          قنبری‌نژاد، حمیدرضا (1393)، «آیا عملیات استشهادی مصداق تروریسم است»، در: www.borhan.ir.
-          کاسسه، آنتونیو (1370)، حقوق بین‌الملل در جهان نامتحد، ترجمه: مرتضی کلانتریان، تهران: دفتر خدمات حقوق بین‌الملل.
-          کلینی، ابی جعفر بن محمد (1388)، الاصول الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوم، ج2.
-          کلینی، محمد بن یعقوب (1401)، فروع کافی، بیروت: دار التعارف، ج27.
-          محقق داماد، سید مصطفی (1389)، «بررسی فقهی و حقوقی عملیات استشهادی و عملیات انتحاری»، در: نامه الهیات، س4، ش12، ص5-26.
-          مظاهری، کیمیا (1384)، بررسی رابطه تروریسم و نقض حیات، استاد راهنما: باقر میرعباسی، استاد مشاور: عباسعلی کدخدایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق بشر، تهران: دانشگاه تهران. 
-          محقق حلی، جعفر بن حسن (1409)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران: استقلال.
-          مقامی، امیر (1387)، «اتانازی و حقوق بر خویش، چالشی در ماهیت حقوق بشر»، در: مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی، س1، ش2، ص15-28.
-          ملامحمدعلی، امیر (1385)، مبانی فقهی عملیات استشهادی، قم: زمزم هدایت.
-          مهرپور، حسین (1390)، نظام بین‌الملل حقوق بشر، تهران: انتشارات اطلاعات.
-          مؤمنی، عابدین (1382)، حقوق جزای اختصاصی اسلام،‌ تهران: خط سوم.
-          میرمحمدصادقی، حسین (1380)، «ملاحظاتی در باب تروریسم»، در: مجله تحقیقات حقوقی، ش33-34، ص185-208.
-          نراقی، احمد بن محمدمهدی (1415)، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: آل‌البیت.
-          نجفی، محمدحسن (1404)، جواهر الکلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
-          ورعی، سید جواد (1382)، «مبانی فقهی عملیات شهادت‌طلبانه»، در: فصلنامه حکومت اسلامی، ش27، ص312-347.