حقیقت نفس در اندیشه امامیه از مدرسه کلامی بغداد تا علامه طباطبایی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

حقیقت نفس، روح و بدن و رابطه آنها با یکدیگر، از مسائلی است که تأثیر اساسی در آموزه معاد و سرنوشت اخروی انسان دارد. برخی متکلمان، حقیقت انسان را جوهر مجرد متعلق به بدن شمرده­اند، برخی بر آنند که نفس، همین پیکر محسوس و مشهود است که روح در منافذ آن حلول کرده است و گروهی نیز حقیقت انسان را اجزایی اصلی در بدن می­دانند که پایا و دگرگون­ناپذیر است. شیخ مفید ضمن پذیرش دیدگاه اول، حقیقت انسان را جوهر بسیط و غیرمادی قائم به خود می­داند؛ اما شاگرد او سید مرتضی با پذیرش رویکرد دوم و اعتقاد به یگانگی نفس و بدن، انسان زنده و مکلف را مجموع این شخص ظاهری و هیکل مشهود می­داند که روح یا به تعبیر وی هوایی لطیف در منافذ آن جاری است. در دوران معاصر، علامه سید محمدحسین طباطبایی با روش تفسیری و بدیع خود، ضمن پذیرش رهیافت اول، بر دیدگاه شیخ مفید صحه گذاشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Imamiyyah on the Essence of Human Soul: from Baghdad Theological School to Allameh Tabataba'i

نویسندگان [English]

  • Hossein Hojat Khah 1
  • Saied Sanaii Mehr 2
1 Assistant Professor of Tehran University
2 Ph.D. Student of Philosophy and Theology - Religion and Denominations University of Qom
چکیده [English]

The essence of human soul, soul and body and their relationship has been regarded as an issue with profound effects on the teaching of resurrection and human final fate. Some theologians have considered the reality of human soul as being an abstract substance belonging to body. Others believe that it is the same concrete and tangible human body which has been infused by soul. Still other scholars deem the reality of human soul to be the main stable and unchangeable part of human body. Sheikh Mufid accepts the first view and notes that the reality of human is a self-subsistent, pure, and immaterial substance. However, his pupil Seyyed Morteza admits the second approach – i.e. the unity of soul and body – and suggests that alive, responsible human is the whole outward manifestation of a person – i.e. the observable body – with soul – or in his words, the delicate air –current in its holes. In the contemporary era, Allameh Tabataba'i has supported the first approach and has verified Sheikh Mufid’s viewpoint through his exquisite exegetic method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Self
  • body
  • soul
  • Anthropology
  • Imamite
  • Sheikh Mufid
  • Seyyed Morteza
  • Allameh Tabataba'i
-                      قرآن کریم.
-                      اسعدی، علی­رضا (1389)، «نفس و معاد از دیدگاه سید مرتضی»، در: نقد و نظر، ش60، ص170-180.
-                      اشعری، ابوالحسن (1419)، مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، قاهره: المکتبة المصریة.
-                      برنجکار، رضا (1389)، «نفس در قرآن و روایات»، در: نقد و نظر، ش59، ص4-28.
-                      حمّصی رازی، سدیدالدین (1412)، المنقذ من التقلید، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
-                      ذاکری، مهدی (1390)، «ادله قرآنی فخر رازی بر تمایز نفس از بدن و تجرد آن»، در: نقد و نظر، ش61، ص186-211.
-                      صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1385)، علل الشرائع، قم: کتاب­فروشی داوری.
-                      ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1414)، الاعتقادات، قم: کنگره شیخ مفید.
-                      طباطبایی، سید محمدحسین (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: مکتبة النشر الاسلامی، چاپ پنجم.
-                      ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1388 الف)، انسان از آغاز تا انجام، قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ دوم.
-                      ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1388 ب)، بررسی­های اسلامی، به کوشش: سید هادی خسروشاهی، قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ دوم.
-                      طوسی، محمد بن حسن (1406)، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت: دار الاضواء، الطبعة الثانیة.
-                      ـــــــــــــــــــــــ (1409)، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد حبیب قصیر العاملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
-                      ـــــــــــــــــــــــ (1362)، تمهید الاصول، تحقیق: عبدالمحسن مشکوة­الدینی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-                      علم­الهدی، سید مرتضی (1411)، الذخیرة فی علم الکلام، تحقیق: سید احمد حسینی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-                      ـــــــــــــــــــــــ (1387)، جمل العلم والعمل، نجف اشرف: مطبعة الآداب.
-                      ـــــــــــــــــــــــ (1405)، رسائل الشریف المرتضی، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم: دار القرآن الکریم.
-                      مفید، محمد بن نعمان (1413 الف)، المسائل السرویة، قم: کنگره شیخ مفید.
-                      ــــــــــــــــــــــ (1413 ب)، تصحیح اعتقادات الامامیة، قم: کنگره شیخ مفید.
-                      مقدسی، مطهر بن طاهر (بی­تا)، البدء والتاریخ، بورسعید: مکتبة الثقافة الدینیة.
-                      مکدرموت، مارتین (1372)، اندیشه­های کلامی شیخ مفید، ترجمه: احمد آرام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-                      همدانی، قاضی عبدالجبار (1965)، المغنی فی ابواب التوحید والعدل، تحقیق: جرج قنواتی، قاهره: الدار المصریة.