قضا و قدر و سرنوشت انسان از منظر ابن سینا و فخر رازی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری فلسفه تطبیقی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

2 دانشیار گروه فلسفه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

3 استاد گروه فلسفه و کلام، دانشگاه امام صادق (ع)

چکیده

این مقاله دیدگاه ابن­سینا و فخر رازی را در مسئله قضا و قدر و جبر و اختیار می­کاود. دیدگاه این دو، علی­رغم اختلافات اساسی در این مسئله، در برخی بخش­ها به هم نزدیک می­شود. ابن­سینا قضا و قدر را از مراتب علم فعلی الهی تلقی می­کند. تعاریف متعدد و دیدگاه­های او برخلاف تعاریف رازی منسجم، و حاصل دو رویکرد است که باید از هم تفکیک شود؛ گاه با رویکردی فلسفی و طرح علم الهی قضا و قدر را تبیین می­کند و گاه با طرح مسئله کلامی فعل انسانی، مسئله اختیار و جبر را می­کاود. وی به رغم اینکه قضا و قدر را علم الهی می­داند، از آن جهت که منشأ حتمیت اشیا باشد، مسئله قضا و قدر را مرادف با جبر نمی­داند. وی قائل به امر بین الامرین است، و در تبیین اختیار، آن را از قدر می­داند و به عنوان جزء­العله می­پذیرد و از اختیار رقیق­شده سخن می­گوید. تعاریف فخر رازی در قضا و قدر، مشوش و گاه متناقض است؛ تعریف او گاه مرادف با جبر و گاه مرادف با اختیار است، اما آنچه از غالب تعاریف وی فهمیده می­شود، جبر رقیق­شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Human Destiny and Fate from Ibn-Sina and Fakhr Razi’s Perspective

نویسندگان [English]

  • Seyyed Aqil Mirfattahi 1
  • Ali Moradkhani 2
  • Reza Akbari 3
1 Ph.D. of comparative philosophy – Islamic Azad University of Tehran (Sciences and Research Branch)
2 Associate Professor of Philosophy – Islamic Azad University of Tehran (North branch)
3 Professor of Philosophy – Imam Sadeq University
چکیده [English]

This paper analyzes Ibn Sina and Fakhr Razi’s perspective on the issue of destiny. These perspectives, despite the political disagreements in the field, may be regarded as contradictory. Ibn Sina considers destiny as divine knowledge. Unlike Razi’s, his various viewpoints and definitions are coherent but the result of two approaches, one philosophical and the other theological, may not be disregarded. He sometimes uses a philosophical approach to explain destiny with regards to divine knowledge and sometimes analyses the theological issue of human action with respect to determinism. Despite the fact that he considers destiny as divine knowledge, he does not count destiny synonymous with determinism. He believes in amr Bayn alamrein. And, in explaining liberty, he thinks of it as part of destiny and, at the same time, takes it as a part of the reason and talks about the weakened liberty. Fakhr Razi’s definitions on destiny, however, are agitated and contradictory. They are sometimes synonymous with determinism and sometimes synonymous with liberty but what could be deducted mostly from his definitions is weakened determinism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Destiny
  • divine knowledge
  • Divine Will
  • determinism
  • Liberty
-          ابن­سینا، حسین ابن عبدالله (1377)، الهیات نجات، ترجمه: سید یحیی یثربی، تهران: فکر روز.
-          ــــــــــــــــــــــــــ (1362)، رسائل فلسفی، تهران: نشر علمی.
-          ــــــــــــــــــــــــــ (1363)، المبدأ والمعاد، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
-          ــــــــــــــــــــــــــ (1371)، المباحثات، قم: انتشارات بیدار.
-          ــــــــــــــــــــــــــ (1375)، الاشارات والتنبیهات، شرح: خواجه نصیرالدین طوسی و قطب رازی، قم: النشر البلاغه.
-          ــــــــــــــــــــــــــ (1383)، پنج رساله، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
-          ــــــــــــــــــــــــــ (1400)، رسائل، قم: انتشارات بیدار.
-          ــــــــــــــــــــــــــ (1404 الف)، الشفاء، قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
-          ــــــــــــــــــــــــــ (1404 ب)، التعلیقات، بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامی.
-          دادجو، ابراهیم (1388)، ترجمه الهیات شفا، تهران: انتشارات امیرکبیر.
-          الرازی، محمد ابن عمر (1384)، شرح الاشارات والتنبیهات، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-          ـــــــــــــــــــــ (1404)، معالم اصول دین، تعلیق: طه عبد الرئوف سعد، بیروت: دارالحیاة التراث العربی.
-          ـــــــــــــــــــــ (1406)، لوامع البینات شرح أسماء الله تعالی والصفات، قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة.
-          ـــــــــــــــــــــ (1407)، المطالب العالیة من العلم الإلهی، بیروت: دار الکتاب العربی.
-          ـــــــــــــــــــــ (1411 الف)، المباحث المشرقیة، قم: انتشارات بیدار.
-          ـــــــــــــــــــــ (1411 ب)، المحصل، عمان: دار الرازی.
-          ـــــــــــــــــــــ (1420)، تفسیر مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
-          ـــــــــــــــــــــ (1986)، الأربعین فی أصول الدین، قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة.
-          صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1990)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دارالحیاة التراث العربی.