تأثیر عبادت در تکامل انسان از منظر حکمت متعالیه با تأکید بر آرای ملاصدرا

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری مدرسی معارف گرایش مبانی نظری اسلام، دانشگاه قم

2 دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم

3 دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم

10.22034/ra.2023.551264.2758

چکیده

شناخت راه‌های دستیابی به کمال انسانی از دغدغه‌های همیشگی بشر بوده است. لکن پیش از هر چیز باید حقیقت کمال انسانی معلوم گردد تا بتوان راه رسیدن به کمال  انسان را نیز شناخت. بر پایه معارف اسلامی،  «عبادت» از جمله مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند در سیر تکاملی انسان اثرگذار باشد. اینکه چگونه عبادت می‌تواند در تکامل انسانی تأثیر داشته باشد حقیقتی است که باید با تبیین عقلانی و تفسیر فلسفی ارائه گردد. حکمت متعالیه به‌عنوان یکی از مکاتب فلسفه اسلامی ظرفیت‌های خوبی برای بیان رابطه میان عبادت و تکامل دارد. با تبیین مبانی حکمت متعالیه در ارتباط با این موضوع می‌توان گام مهمی در راستای تبیین رابطه عبادت و تکامل انسان­ ها برداشت. مقاله حاضر به روش توصیفی - تحلیلی و باتوجه‌به مبانی ملاصدرا، در این زمینه تلاش خواهد کرد تا بتواند تبیین فلسفی از تأثیر عبادت در استکمال نفس از منظر حکمت متعالیه ارائه کند و در نهایت به این نتیجه می‌رسد که هر عملی که از انسان سر می‌زند با او اتحاد پیدا کرده و از شئون وجودی او می‌گردد و این مواجهه به نحو عینیت است. برای این هدف نخست تصویر حکمت متعالیه از کمال انسانی بررسی می‌شود و سپس ارتباط میان آن با عبادت مورد واکاوی قرار خواهد گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effect of Worship on Human Evolution in Transcendental Wisdom Emphasizing the Views of Mulla Sadra

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ebdali 1
  • Reza Nourouzy 2
  • valioolah naghipoor 3
1 دانشجوی دکتری مدرسی معارف گرایش مبانی نظری اسلام، دانشگاه قم
2 Associate Professor, Department of Islamic Theology, Faculty of Theology, University of Qom
3 Associate Professor, Department of Islamic Theology, Faculty of Theology, University of Qom
چکیده [English]

Knowing how to accomplish evolution has always been the concern of human beings. However, uncovering the truth of human evolution is the prerequisite for gaining knowledge on the quality of its accomplishment. According to Islamic instructions, “worship” is among the factors which can affect the path toward evolution. How worship can affect human evolution is a truth that needs rational explanation and philosophical interpretation. Transcendental wisdom, as an Islamic philosophical school, enjoys an inherent capacity for explaining the relationship between worship and evolution. Thus, expounding the related foundations of transcendental wisdom is an important step in explaining this relationship. The current research has adopted a descriptive-analytical method and used Sadraic foundations to offer a philosophical explanation about the effect of worship on the soul’s perfection consistent with transcendental wisdom. It was ultimately concluded that any action performed by human beings unites with him and becomes a part of his existential characteristics in a concrete manner. Therefore, primarily, the interpretation of transcendental wisdom of human perfection (evolution) is presented and then, its relationship with worship is investigated.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Perfection
  • Spiritual Progression
  • Worship Effect
  • Transcendental Wisdom
  • Mulla Sadra
  • قرآن کریم.
  • آشتیانی، سید جلال­الدین (1382)، هستی از نظر فلسفه و عرفان، قم: بوستان کتاب، چاپ چهارم.
  • جوادی آملی، عبدالله (1375)، رحیق مختوم، تنظیم حمید پارسانیا، قم: انتشارات اسراء، چاپ اول.
  • ــــــــــ (1381)، حکمت عبادات، قم: مرکز نشر اسراء، چاپ پنجم.
  • ــــــــــ (1389)، تفسیر انسان به انسان، محقق حسین الهی­زاده، قم: اسراء، چاپ دوم.
  • حسن­زاده آملی، حسن (1379)، سرح العیون فی شرح العیون، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم.
  • ــــــــــ (1393)، دروس اتحاد عاقل به معقول، قم: مؤسسه بوستان کتاب، چاپ چهارم.
  • ــــــــــ (بی تا)، گشتی در حرکت، تهران: نشر فرهنگی رجاء، چاپ اول.
  • ــــــــــ (1377)، هزار و یک نکته، تهران: نشر فرهنگی رجاء، چاپ چهارم.
  • ــــــــــ (1375)، نصوص الحکم بر فصوص‌الحکم، تهران: نشر فرهنگی رجاء، چاپ دوم.
  • قرشی بنایی، علی­اکبر (1412)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الإسلامیه، چاپ ششم.
  • ابن­سینا، حسین­بن­عبدالله (1375)، النفس من کتاب الشفاء، تحقیق حسن حسن­زاده آملی، قم: مکتب الإعلام الإسلامی.
  • ــــــــــ (1404)، الشفاء (الطبیعیات)، قم: مکتبه آیت‌الله مرعشی نجفی.
  • ــــــــــ (1375)، تنبیهات و اشارات، شرح خواجه‌نصیر و قطب‌الدین رازی، ج3، قم: نشر البلاغه.
  • ابن­منظور، محمد (1405)، لسان ­العرب، نشر ادب الحوزه.
  • شیرازی، صدرالدین محمد­بن­ابراهیم (1360)، اسرار الآیات، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
  • ــــــــــ (1423)، الحکمه المتعالیه فی الأسفار الأربعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  • ــــــــــ (1361)، العرشیه، تصحیح غلامحسین آهنی، تهران: انتشارات مولی.
  • ــــــــــ (1380)، المبدء و المعاد، تصحیح سید جلال­الدین آشتیانی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم.
  • ــــــــــ (1387)، المظاهر الإلهیه فی اسرار العلوم الکمالیه، تصحیح و تعلیق سید محمد خامنه­ای، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
  • ــــــــــ (1381)، کسرالاصنام الجاهلیه، تصحیح محسن جهانگیری، تهران: بنیاد حکمت صدرا.
  • ــــــــــ (1385)، الواردات القلبیه، ترجمه احمد شفیعی­ها، تهران: انجمن فلسفه ایران.
  • ــــــــــ (1388)، شرح اصول کافی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  • ــــــــــ (1386)، شواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه، مشهد: تصحیـح و تعلیق سید جلال­الدین آشتیانی، مرکز الجامعی للنشر، چاپ چهارم.
  • ـــــــــ (1363)، مفاتیح الغیب، صحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
  • طباطبایی، محمدحسین (1368)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تعلیق مرتضی مطهری، تهران: انتشارات صدرا، چاپ دوم.
  • ــــــــــ (1387)، مجموعه رسائل، قم: بوستان کتاب،
  • سهروردی، شیخ شهاب­الدین (1375)، حکمه الإشراق، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم.
  • مطهری، مرتضی (1363)، تکامل اجتماعی انسان، قم: صدرا، چاپ سوم.
  • ــــــــــ (1389)، عدل الهی، تهران: انتشارات صدرا، چاپ سی و پنجم.
  • ــــــــــ (1384)، مجموعه آثار، تهران: انتشارات صدرا، چاپ اول.
  • ــــــــــ (1366)، شرح مبسوط منظومه، تهران: انتشارات حکمت، چاپ چهارم.
  • مصباح یزدی، محمدتقی (1380)، به‌سوی خودسازی، نگارش: کریم سبحانی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی8، چاپ چهارم.
  • صفی­پور، عبدالرحیم (1379)، منتهی ­الإرب فی لغه ­العرب، تهران: کتابخانة سنایی.
  • رازی، قطب­الدین (1381)، الهیات، (تعلیقه باغنوی)، تهران: میراث مکتوب.
  • کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، 8جلد، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
  • مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1403ق)، بحارالانوار لدرراخبار الائمهA، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، چاپ دوم.
  • شیخ صدوق (1383)، علل الشرایع، تحقیق مرحوم سید محمدجواد ذهنی، تهران: انتشارات مؤمنین، چاپ چهارم.
  • عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه (1415ق)، تفسیر نور الثقلین، قم: انتشارات اسماعیلیان، چاپ چهارم.
  • نراقی، ملامحمد مهدی (1209ق)، جامع السعادات، بیروت: انتشارات اعلمی، چاپ سوم.
  • ابن بابویه، محمد بن علی (1376)، الامالی (للصدوق)، تهران: کتابچی، چاپ ششم.
  • تجری، محمدعلی (1381)، تجسّم اعمال از منظر دین و فلسفه، مجله پژوهش­های فلسفی - کلامی شماره 11: صص 199-215.
  • فلاح نژاد، عبدالحمید (1397)، بازخوانی حقیقت تکامل انسان در قرآن بر اساس اندیشه­های صدرالمتألهین، دوفصلنامه حکمت صدرایی، سال ششم، شماره دوم، بهار و تابستان: صص171-184.